Tijdens het congres van de Chinese Communistische Partij liet Xi Jinping duidelijk zien wie er de baas is in het land. De 69-jarige president is inmiddels bezig aan een ongekende derde termijn. Zijn ijzeren greep op de partij én het land zal alleen maar verder uitbreiden, zeggen experts tegen NU.nl. Alles om de droom van een groots China waar te maken.

Het was het opvallendste moment tijdens het partijcongres van de Chinese Communistische Partij. Oud-president Hu Jintao werd voor het oog van de camera’s zo ongeveer van zijn stoel gesleurd en de zaal uit geleid. Xi zat er onbewogen bij en deed zijn best om het tafereel zoveel mogelijk te negeren. Maar het was een duidelijke boodschap aan iedereen: de president heeft de partij in een ijzeren greep.

“Xi laat zien dat hij en niemand anders de baas is. Alles hangt af van zijn goedkeuring”, zegt Frank Pieke, professor aan het East Asian Institute in Singapore. “Hu was een beschermheer van mensen binnen de partij die hun positie niet te danken hadden aan Xi, maar wel met hem samenwerkten. Het is uniek hoe hij publiekelijk aan de schandpaal is genageld. Het is een signaal naar iedereen.”

Ingrid d’Hooghe, coördinator van het China Centre van onderzoeksinstituut Clingendael, benadrukt vooral de veranderingen binnen de partijtop. “Xi heeft de machtsstructuur veranderd, ook doordat hij nu aan een unieke derde termijn bezig is. Hij heeft de partij verder naar zijn hand gezet door nog meer medestanders op sleutelposities te zetten.”

De afgelopen maanden zag Pieke oudere leden van de partijtop kritisch zijn op onder meer het strenge coronabeleid. “Maar Xi heeft besloten dat het genoeg is. Het is niet meer voldoende om zijn vertrouwelingen op hoge posities te zetten. Hij wil de critici van het podium verwijderen en duidelijk maken dat ze ook echt volledig buitenspel staan.”

D’Hooghe: “Er zijn geen mensen in de partij meer te vinden die publiekelijk heel anders denken dan Xi. Het is een duidelijke boodschap dat hij de leider is. En dat er steeds minder ruimte komt voor andere ideeën, kritiek en debat.”

Xi blijft voorlopig zijn eigen opvolger

Pieke vindt dat China onder Xi een nieuw tijdperk is ingegaan. “China gaat nu echt in de richting van een dictatuur onder Xi, zoals de Sovjet-Unie was onder Jozef Stalin. Alles wordt steeds strakker geregisseerd onder de partij, met Xi als de belangrijkste man.”

De hoogleraar benadrukt dat Xi zich niet net als Stalin schuldig maakt aan massamoord. “Dat hoeft in het huidige China ook niet. Er zijn veel andere middelen om de politiek en de maatschappij onder controle te houden.”

Volgens D’Hooghe is Xi ervan overtuigd dat hij als enige China naar een “glorieuze toekomst” kan leiden. “Dat kwam ook vaak terug in het rapport over het afgelopen partijcongres. Het ging heel bloemrijk over allerlei obstakels die overwonnen moeten worden. En dat kan dan alleen met een sterke leider.”

Pieke verwacht dat Xi ook een vierde termijn als partijleider zal willen. Maar de president acht zichzelf niet groter dan de partij. “Xi verbindt het beleid aan de partij, en niet aan hemzelf. Het zou mij niet verbazen als hij in 2027 zegt dat hij nog een termijn nodig heeft. Maar daarna is hij 79, en zijn gezondheid is al niet zo best.”

De visie van Xi

In het rapport van het partijcongres werd ook de toekomst die Xi voor ogen heeft nog eens beschreven. “Het belangrijkste is dat de partij sterk blijft. Daarnaast wil China zich niet laten terugdringen door het Westen. Bij alle beslissingen wordt afgewogen wat het betekent voor de nationale veiligheid”, somt Pieke op.

Boven alles heeft Xi voor ogen dat China (weer) een dominante rol in de wereld speelt. Het land heeft volgens beide experts alles wat een supermacht nodig heeft, behalve ervaring.

“China denkt bijvoorbeeld nog niet klaar te zijn om in te grijpen in Taiwan. Dat zelfvertrouwen hebben ze nog niet. Het zou ook forse sancties van Europa en de VS opleveren, die China hard zullen raken. Daarom zet China er veel op in om zelfvoorzienend te zijn”, zegt d’Hooghe.

Pieke: “Economisch, maatschappelijk, militair en politiek gezien staat alles op zijn plaats. Maar China heeft nog geen strategie. Het land heeft eigenlijk geen idee wat het precies wil bereiken. Ze hebben nog niet de verbeeldingskracht van wat ze met die macht kunnen doen, zoals de Amerikanen dat wel hebben.”

Chinese economie groeit stuk minder snel

De Chinese economie lijkt na jaren van enorme groei nu enigszins tot stilstand te komen. Zowel Pieke als d’Hooghe ziet dat de groei door het huidige regeringsbeleid eerder wordt afgeremd dan gestimuleerd. Xi is geen voorstander van meer vrijheid op de markt. Hij wil juist de controle van de staat verder versterken. Precies dat beperkt de ontwikkeling van China als land.

“Dat die wonderbaarlijke groei ooit eens zou afvlakken, was voorzien. Maar er zijn grote zorgen over de snelheid waarmee die groei nu afneemt”, ziet d’Hooghe. “Dat heeft voor een deel te maken met de nog altijd strenge coronamaatregelen, die remmen de economische ontwikkeling. Er is geen aanleiding om te denken dat die snel worden bijgesteld.”

Pieke: “Er zijn wel plannen om de economie verder te ontwikkelen. Maar dat gebeurt alleen binnen het kader van wat de partijleiding nodig acht. China heeft de potentie om nog veel verder te groeien. De vraag is of de Communistische Partij onder Xi daarvoor kan zorgen. En of ze daarvoor de juiste mensen aanstellen, of alleen vriendjes van Xi.”