Metaverse, multiverse, omniverse. De -verses vliegen je tegenwoordig om de oren. En dan is er ook nog een fediverse. De term fediverse is een samenvoeging van de woorden federatie en universum. Het woord staat voor federatief internet, dat bestaat uit onafhankelijke servers (zeg maar computers) die met elkaar zijn verbonden.

Waar en wanneer de fediverse precies is ontstaan, is onduidelijk. Online wordt meestal gewezen naar het inmiddels gestopte sociale netwerk identi.ca, dat in 2008 werd opgericht door Evan Prodromo. Hij wilde onafhankelijke servers die los van elkaar werden gebruikt voor blogs, sociale netwerken en websites met elkaar verbinden. Al die diensten zouden onafhankelijk van elkaar werken, maar wel onder dezelfde paraplu hangen.

Een simpeler voorbeeld van hoe de fediverse werkt is e-mail. De ene persoon gebruikt Gmail en de ander gebruikt Outlook, maar dat maakt voor onderlinge communicatie niet uit. Wil je vanaf een Facebook-account een berichtje sturen naar iemand op Twitter, dan kan dat niet.

Het in 2016 opgerichte Mastodon is een goed voorbeeld van hoe een fediverse in de praktijk kan werken. Mastodon bestaat uit servers van organisaties en gebruikers. Inmiddels maken bijna twee miljoen mensen maandelijks gebruik van Mastodon. Zij zijn aangesloten bij een van de 9.600 servers.

Beheerders van servers bepalen de regels. Dat zijn meestal vrijwilligers. Mensen die een account op Mastodon nemen, kunnen zich dus aansluiten bij de server waar ze zich het meest bij thuis voelen. Gebruikers kunnen gewoon berichten van mensen op andere servers lezen, als ze tenminste niet door de beheerder zijn geblokkeerd.

Mastodon kwam in 2019 in het nieuws toen het extreemrechtse netwerk Gab een eigen Mastodon-server oprichtte. De originele Mastodon-oprichter, Eugen Rochko, zei dat hij Gab er niet van kon weerhouden om zich bij de fediverse te voegen. Het was de rol van elke beheerder om te bepalen of ze berichten van de Gab-server wilden laten zien of niet. Al snel verbraken grote servers de banden met Gab, waardoor het bereik van de organisatie veel kleiner werd.

Op Mastodon zit je niet vast op een bepaalde server. Ben je het niet eens met de beslissingen van de moderator, dan kun je altijd overstappen naar een andere. Overigens betekent het niet dat er op Mastodon plek is voor berichten met een illegale inhoud. Autoriteiten kunnen Mastodon-servers offline halen als ze zich niet aan de wet houden.

Er zijn ook geen advertenties of onzichtbare algoritmes, wat de fediverse van Mastodon heel anders maakt dan andere sociale media. Het voordeel is dat persoonlijke data niet worden bewaard. Ook is het netwerk niet geoptimaliseerd om zo lang mogelijk je aandacht vast te houden. De grootste Mastodon-server (die van Rochko) wordt op het moment grotendeels betaald met donaties.

Is Mastodon (of in bredere zin de fediverse) dan hét antwoord op alle problemen? Het zal nog niet altijd zo gebruiksvriendelijk zijn als de bekende namen, maar het bewandelt in elk geval een ander pad dan de gevestigde socialemediaplatforms. Zonder adverteerders die alles van je willen weten en zonder manipulatieve algoritmes.