In aanloop naar de Amerikaanse midterms (de tussentijdse verkiezingen) is de Republikeinse Partij meer dan ooit in de greep van oud-president Donald Trump. Zijn beweringen over verkiezingsfraude zijn een belangrijk onderdeel van de Republikeinse strategie om de midterms naar zich toe te trekken. Dat kan grote gevolgen hebben voor de presidentsverkiezingen in 2024 en voor de Amerikaanse democratie in het algemeen.

“Dus wat gaan we doen, mensen? Ik heb maar 11.000 stemmen nodig.” Het is 2 januari 2021 en Trump hangt ruim een uur lang aan de lijn met Brad Raffensperger. Die is secretary of state van Georgia – en daarmee verantwoordelijk voor het verkiezingsproces in die staat. Trump vraagt zijn partijgenoot om “genoeg stemmen” (11.780) te vinden, zodat de staat naar de zittende president gaat. Raffensperger weigert. Trump verliest de verkiezingen.

De strategie die in 2020 een wanhopige laatste poging leek, kan tijdens de midterms van dit jaar toch een bepalende factor worden. Want inmiddels is het zaadje met twijfel over de verkiezingen ontkiemd in een uitgekookte strategie van de Republikeinse Partij om de verkiezingen naar zich toe te trekken. En het zou zomaar kunnen dat die in komende jaren wél succesvol blijkt.

Trumps beweringen over verkiezingsfraude hebben precies het gewenste effect gehad, namelijk: twijfel zaaien. Inmiddels gelooft ongeveer twee derde van de Republikeinse kiezers dat zittend president Joe Biden onterecht aan de macht is gekomen. “En dat betekent dat ze alles in het werk stellen om dat niet opnieuw te laten gebeuren”, zegt Amerikadeskundige Victor Vlam.

De Trump-aanhangers zijn dan ook een onmisbare schakel in de zogenoemde precinct strategy (vrij vertaald: ‘wijkstrategie’) die de Republikeinen nu hanteren. Die strategie houdt in dat ze door het hele land op een zo lokaal mogelijk niveau hun invloed willen vergroten.

‘Leger’ van Republikeinse stemmentellers en advocaten

De strategie kreeg vorm toen voormalig Trump-adviseur Steve Bannon zijn aanhangers in een podcast opriep om zich massaal aan te melden als vrijwilligers bij stembureaus, bij voorkeur in wijken waar overwegend Democratisch wordt gestemd. “We gaan de verkiezingen terugwinnen, dorp na dorp, wijk na wijk. En ze kunnen ons niet stoppen”, zei hij. Na zijn oproep schoot het aantal Republikeinen dat stembeambte wilde worden omhoog.

De stemmentellers worden voorafgaand aan de midterms door de Republikeinen geïnstrueerd over hoe ze zoveel mogelijk twijfel kunnen zaaien over de geldigheid van stemmen. Bijvoorbeeld door identiteitsbewijzen van kiezers in twijfel te trekken of de werking van stemmachines ter discussie te stellen.

Al deze meldingen worden verzameld, zodat ze later als ‘bewijs’ voor verkiezingsfraude kunnen worden aangevoerd. Naast stemvrijwilligers rekruteert de partij advocaten om dit bewijs aan te voeren in rechtszaken, ontdekte Politico. “Het wordt werkelijk waar een leger”, zei de integriteitsdirecteur van de Republikeinen in Michigan.

Republikeinen op sleutelposities

En dat leger bestaat uit meer dan alleen vrijwilligers op stembureaus en advocaten. Ook op leidinggevende posities binnen stembureaus proberen de Republikeinen hun mensen naar voren te schuiven. “Dat zijn in de meeste gevallen gekozen functies. Dat betekent dat mensen gewoon op het stembiljet verschijnen. Maar het komt voor dat er maar één kandidaat is, omdat het sowieso moeilijk is om er mensen voor te vinden. Dus als één Republikein zich voor zo’n functie beschikbaar stelt, krijgt diegene die waarschijnlijk ook”, legt Vlam uit.

Tot slot proberen de Republikeinen sleutelposities binnen de staten te verwerven. Een belangrijke functie is bijvoorbeeld die van secretary of state. Die persoon is over het algemeen (de precieze functie verschilt van staat tot staat) verantwoordelijk voor de organisatie van de verkiezingen. “Die kunnen bijvoorbeeld barrières opwerpen waardoor het voor sommige mensen moeilijker wordt om te stemmen”, zegt Vlam. Ook kan hij of zij een onderzoek naar stemfraude instellen of zelfs een hertelling laten uitvoeren.

In veel staten gaan Republikeinse verkiezingsontkenners de strijd aan voor een politiek ambt. Dat gebeurt bijvoorbeeld in Arizona, waar de partij voor drie sleutelposities (secretary of state, gouverneur en minister van Justitie) trouwe Trump-aanhangers naar voren schuift. Als in zo’n staat ook nog eens massaal claims over stemfraude binnenkomen vanuit stembureaus die worden gerund door Trump-aanhangers, dan is de invloed van deze groep wijdverspreid en relatief groot.

Waar Trump in 2020 probeerde om van bovenaf extra stemmen te vergaren, willen de Republikeinen nu van onderaf twijfel over de uitkomst zaaien.

‘Schade aan het kiessysteem’

Of de precinct strategy de uitslagen serieus gaat beïnvloeden is de vraag. “Op individueel niveau zal het niet verschrikkelijk veel invloed hebben. Maar doordat het nu om heel veel verschillende mensen op heel veel verschillende plekken gaat, kan er wel degelijk invloed zijn”, legt Vlam uit. Die invloed zal vooral veelbetekenend zijn in staten waar de verschillen in de uitslagen klein zijn.

En dus is de strategie zorgelijk, vindt Vlam. “Ik denk dat deze strategie heel grote schade aan het kiessysteem zou kunnen toebrengen. Het kan resulteren in een uitslag die niet overeenkomt met de wil van het volk. Dat is natuurlijk een groot probleem in een democratie”, zegt hij.

“Ik denk ook dat dit het vertrouwen in de democratie kan schaden. Zelfs als het niet de uitslag beïnvloedt, kunnen Democraten door dit soort tactieken alsnog hun vertrouwen in de uitslag verliezen. En als je die niet meer vertrouwt, is de basis van je democratie weg.”

Wat kunnen de Democraten ertegen doen? Eigenlijk niet veel. De methoden van de Republikeinen zijn namelijk legaal. “Het probleem is: wat legaal is, is niet altijd ethisch”, zegt Vlam. “Je kunt binnen de grenzen van de wet blijven en toch dingen doen die schadelijk zijn.”